Willem van Toorn, Il lago artificiale

Traduzione dall’olandese di Riccardo Held in collaborazione con l’Autore e risvolto di Enrico D’Angelo.

| 7,00 € | pp. 56 | 12x18 | 978-88-97726-45-6 | Di Felice Edizioni, Martinsicuro 2014 |

«C’è un uomo sulla riva | di un lago azzurro, al sole. | L’inizio è cosí semplice | come lo sto scrivendo. || È un paese nel Sud, e prima | che inizi la stagione. | La sua mano trattiene | il cappello, per il vento». A prima vista, uno sguardo ameno, se non fosse, invece, per quelle folate di vento; e se non fosse, invece, per quella mano stipante i ricordi, calcando il cappello. Appena scorsi, questi sono i versi che principiano Il lago artificiale. Come ombre confitte in un quotidiano indimenticato, nel poemetto di Willem van Toorn si prefigurano, dipoi nello svanire, impronte familiari nonché amiche, essenze sortite in varî modi e in composti paesaggi che assumono, a tratti, sembianze paniche. Sono sorti individuali e, insieme, diffuse, nei riguardi delle quali il poeta olandese conserva sul foglio orme e baluginíi di storie minime, fra visioni persistenti e accenni di delirî a mano a mano sparenti. Per ogni incontro, dal piú urgente che torna dal fondo, la cifra è l’interrogazione Che fare. Sino a che, come un talismano, non emerga l’ancestrale meraviglia a prender di nuovo fiducia e abbrivio «Quando anche la mia mente sia sparita, | allora certo l’acqua rientrerà | nella terra e la casa lentamente | riemergerà. | Stanze grigie di fango, | disabitate ma pronte per accogliere | vita che vuole entrare | come in un nuovo Paradiso in terra».

1

C’è un uomo sulla riva
di un lago azzurro, al sole.
L’inizio è cosí semplice
come lo sto scrivendo.

È un paese nel Sud, e prima
che inizi la stagione.
La sua mano trattiene
il cappello, per il vento.

E l’altra la solleva
forse per salutarmi.
Sara cosí perché, tranne noi due:
non si vede nessuno

sullo spiazzo per gli ospiti
deserto, a mezza costa,
che pare finito appena
di costruire, ma l’intonaco

già si sfalda. Al riparo di un telo
ci sono sedie. Un dondolo,
due altalene. La brezza
fresca forma cerchi di schiuma
bianca, nell’acqua lí sotto.
Chiedo all’uomo ‘Lei è di queste parti?’
O una cosa cosí, di quelle adatte
a un estraneo. Egli annuisce

fissando ancora un poco l’acqua
poi alza la mano e si incammina
calmo verso il villaggio.

Un uomo di campagna, sui cinquanta.
Mi rimane impresso
qualche minuto ancora
mentre anch’io comincio la discesa,

ma poi, dall’altra parte
lí dove alloggio, poi
mi esce di mente, almeno per un poco,
tra paesaggi, lingue, sonni.

1 Er staat een man in de zon | aan de rand van een blauw meer. | Zo eenvoudig als het begon | schrijf ik het hier neer. || Het is in een zuidelijk land | en voor het seizoen begint. | De man houdt vanwege wind | zijn hoed vast met één hand. || De andere steekt hij misschien | op om mij te begroeten. | Hij kan alleen mij bedoelen: | niemand anders te zien || op het verlaten terras | halverwege de berg | van de uitspanning, die pas | gebouwd lijkt maar waar de verf || al van afbladdert. Er staan stoelen | onder verschoten dekzeil. Een wip, | twee schommels. De koele | valwind maakt kringen van wit | schuim in het water beneden. | Ik vraag de man: ‘Bent u van hier?’ | of zoiets, wat tegen vreemden | wel gepast is. Hij knikt en tuurt || nog enige tijd naar het water | alvorens weer zijn hand op te steken | en bedaard naar het dorp af te dalen. || Een boerse man van een jaar | of vijftig. Hij blijft in mijn hoofd | nog een paar minuten bestaan | als ik ook het pad af loop || maar dan de andere kant | op, naar waar ik logeer. | Dan raakt hij weg, voorlopig, | onder landschappen, talen, slaap.

4

Spesso arrivo per primo a questa casa,
la sua, qui nel fondo piú lontano,
che anch’io ora conosco e non conosco: gradini in pietra
si dirigono all’acqua, dal giardino,

la cucina alta, la bella stanza
per i giorni di festa e per ricevere,
le rose della carta da parati
fin su tutto il soffitto, il corridoio

lungo, verso la porta che si apre
cigolando, le mattonelle del sentiero
per la piccola scuola e per la chiesa.
Cose come ci sono dappertutto
e che tutti hanno in mente.
Ma a volte è un altro paese
emerso dalla mia vita
e popolato all’improvviso
dai miei morti, da quelli che ho perduto
e io non so sottrarmi
a quella nostra intimità, che il tempo
ha spezzato, a quegli occhi,
alle voci, che lí esistono ancora.

4 Vaak kom ik eerst bij dat huis | van hem daar diep beneden | dat ik nu ook ken en niet ken: stenen treden | naar de waterkant uit de tuin, || de hoge keuken, de mooie kamer | voor zondag en visite, het behang | met rozen doorgeplakt over | de zoldering, de lange gang || naar de voordeur die krakend open | gaat. Dan de klinkerstraat | naar de kleine school en de kerk. | Dit kan overal bestaan | en in iedereen zijn hoofd. | Maar soms is het ander land | opgediept uit mijn leven | en dan plotseling bewoond | door mijn achtergeblevenen en doden, | en kan ik niet ontkomen | aan onze door de tijd afgebroken | intimiteiten, aan ogen | en stemmen die hier voortbestaan.

8

È un’altra volta. Sto camminando
solo in un paesaggio vecchio, verde
che devo aver già visto,
ma tanto tempo fa, non riconosco
né strade, né sentieri,

eppure ce l’ho dentro
con le sue tracce e segni sconosciuti,
di un passato e di vite
che non ho capito,
quasi dovessi essere immortale.

La donna alla finestra per esempio
(è chiaro che sono a casa sua).
Mi dà le spalle,
vedo da quelle che lei sta piangendo.

Vuole sapere con che diritto
sono ancora là e perché lei
deve star qui sperduta,
dopo che mi ha concesso tutto quanto

poteva aprirsi in lei e io come un ossesso
notte dopo notte, senza fine
l’avevo posseduta.

Fuori, in strada
un uomo col cappello sta passando.

Piange e quando le dico
che non so la risposta, se ne va
ma nel sogno rimane la sua voce:

‘Perché tu puoi sempre arrivare
dal letto di quell’altra,
sgualcito dalla vostra intimità,
e vedere il giardino oltre la finestra,
familiare e soave di rugiada, fare il caffè

per lei, mentre suonano i Beatles
o i Sestetti di Brahms. Hai meritato
forse piú vita di me, e perché mai?’
Non le vedo che l’ombra della bocca
sussurrare ancora il mio nome, mentre lei è da tanto
fatta cenere, in un costoso, gelido edificio.

8 Een andere keer. Ik ga | alleen door oud groen land | waar ik eerder moet zijn geweest, | maar zo lang geleden, ik weet | er heg noch steg meer van, || terwijl het toch in mij ligt | met zijn vreemde sporen en tekens | van verledens en levens | die ik niet heb begrepen | toen ik nog onsterfelijk zijn zou. || Neem de vrouw bij het raam | (ik blijk in haar huis te staan). | Ze keert haar rug naar mij toe, | ik zie aan haar schouders dat ze huilt. || Ze wil weten met welk recht | ik nog daar ben en zij hier | zo verloren moet zijn, terwijl zij toch | alles wat open kon zijn || aan haar voor mij veil had | en ik haar als een razende bezat | nacht na eindeloze nacht. || Buiten op de stoep | passeert een man met eeon hoed. || Ze huilt, en als ik zeg | dat ik geen antwoord weet is zij weg | maar rest haar stem in de droom: || ‘Waarom jij nog altijd uit bed, | gekreukeld van intieme slaap | met die ander, mag komen, de tuin | vertrouwd en teder van dauw | mag zien door het raam, koffie zetten || voor haar, de Beatles aan of Brahms, | de strijksextetten. Heb jij meer leven | dan ik verdiend en waarom?’ | Wat ik zie is de schim van haar mond | die mijn naam nog fluistert, terwijl zij allang | in een betaald koud gebouw is verbrand.